Pomniki przyrody - jest to forma ochrony pojedynczych tworów przyrody ożywionej (najczęściej drzewa) i nieożywionej (skały, jaskinie, źródła, wodospady) ze względu na ich szczególne walory naukowe, estetyczne, historyczne, krajobrazowe czy pamiątkowe.
Pomniki przyrody to ważne komponenty lub uzupełnienia wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych jako osobliwości przyrodnicze, obiekty rzadkie, imponujące urodą i wiekiem i przez to godne zachowania dla przyszłych pokoleń.
Dąb "Poganin" (mapa)
Najwcześniej, bo 1953 r. uznanym pomnikiem został dąb szypułkowy „Poganin” w Węglówce tuż przy kościele, nad brzegiem Czarnego Potoku. Jest najdoskonalszym drzewem naszej części Karpat. Ten liczący 891 cm obwodu „kolos” jest w znakomitej kondycji i stanowi świetną ozdobę dawnej cerkwi, obecnie kościoła. Jego nazwa sugeruje, że rósł tu już, zanim przyszli na ten teren pierwsi wyznawcy chrześcijaństwa.
Skałki w Woli Komborskiej
4 pomniki to skałki – twory przyrody nieożywionej, zlokalizowane w lesie na terenie Woli Komborskiej.
Chronione od 1963 roku są:
- 3 skałki na „Łupanej Górze” • grupa 6-ciu skałek na wzgórzu „Trzeci Dział”
- grupa 15-tu skałek w południowej części tzw. „Lasu Pałki”. Wyjątkowo oryginalną formą jest tu skałka, która ze względu na swój kształt (przypomina dawna wojskową czapkę) zwana jest „Konfederatką”. (mapa)
- skałka na „Piaskowej Górze” zwana „Maczugą” o charakterystycznym kształcie i bogatym urzeźbieniu powstałym w wyniku erozji. (mapa)
Niemal wszystkie skałki są oryginalne i bogato wymodelowane. Kształt i rzeźba oraz rozmiary były wystarczającym argumentem do uznania ich za zabytek skalny - za pomnik przyrody. Są one obok Prządek charakterystycznym elementem krajobrazu Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego.
Buk pospolity (mapa)
Uchwałą Nr XXVIII/287/17 Rada Gminy Korczyna (Dz. U. Województwa Podkarpackiego poz. 3308) uznała za pomnik przyrody drzewo gatunek buk pospolity (fagus sylvatica). Rośnie ono na terenie Czarnorzecko Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego, na działce leśnej o nr ewid. 4/3 w Komborni, będącej w posiadaniu Nadleśnictwa Kołaczyce, (na rozstaju trzech dróg leśnych). Aby do niego dotrzeć pomocne stają się współrzędne geograficzne położenia – WGS 84 (21.867032041675873 49.74516911424212), droga wiedzie cały czas przez las bukowy, który w czasie „Złotej Polskiej Jesieni” dostarczy nam wielu pięknych wrażeń wzrokowych, ze względu na różnorodność kolorów i barw. Jego obwód wynosi 454 cm, wiek ponad 200 lat, wysokość ok. 30 m. Ze względu na okazałe rozmiary, jakie osiągnął, sprawia majestatyczne wrażenie. Nie przypadkiem, więc jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły.
"Zaginione Skałki" (mapa)
Na mocy uchwały Nr XXVIII/288/17 Rady Gminy Korczyna (Dz.U. Województwa Podkarpackiego poz. 3309) pomnikiem przyrody ustanowiono grupę skał o nazwie „Zaginione skałki”, (wychodnie skalne piaskowca ciężkowickiego), znajdujących się na działce nr ewid. 4/9 w Komborni, będącej w posiadaniu Nadleśnictwa Kołaczyce. Znajdują się one w obrębie niewielkiego wzniesienia nad przysiółkiem „Mroczki”. Jest to grupa skał ukryta w lesie, ciągnąca się w obrębie wierzchowiny na przestrzeni około 200 m, nazywanych Zaginionymi Skałkami. Największa z nich ma długość około 40 m i 7 m wysokości. Najłatwiej do nich trafić, idąc niespełna kilometrową ścieżką przyrodniczą do „Wodospadu Trzy Wody” w Komborni. Dla mobilnych turystów pomocne będą współrzędne geograficzne – WGS 84 (21.854732400801527 49.73553485285893). Ścieżka ta została obecnie odnowiona i oznakowana. Skałki otoczone są rzadkimi już okazami żywicznych, starych sosen. Jak wcześniej wspomniano, ścieżka przyrodnicza prowadzi obok ukrytej w lesie grupy urokliwych Zaginionych Skałek, których nie sposób nie zauważyć ze względu na kształty i rozmiary. Najwyższa jest pierwsza skała, ma 7 m wysokości i 18 m długości. Góruje nad wąską ścieżką od strony stoku ogrodzoną żerdziami. Około 75 m dalej znajduje się kolejna wychodnia długości 30 m i 4 m wysokości, z przewieszonym okapem. Idąc mniej więcej 80 m dalej spotykamy poniżej poziomu ścieżki trzeci – 20-metrowy ciąg skałek także dochodzących do 4 m wysokości. Można by powiedzieć że skałki te są bliźniakami naszych słynnych Prządek z Czarnorzek.
Sokolec (mapa)
Bardzo podobną formą ochrony przyrody objęto wychodnię skalną piaskowca ciężkowickiego położoną na działce nr ewid. 58/1 w Korczynie, będącej w posiadaniu Nadleśnictwa Kołaczyce i na podstawie uchwały Nr XXVIII/289/17 Rady Gminy Korczyna, (Dz.U. Województwa Podkarpackiego poz. 3310), ustanowiono pomnikiem przyrody nazywając ją „Sokolec”. Jest to skała, która powstała w wyniku działania erozji przybierając ciekawe kształty. Ma ona wydłużony kształt baszty o wysokości około 20 m wymodelowana w ciekawy sposób. Znajduje się tu m.in. okno skalne, półki oraz liczne formy wietrzne, z których bardzo charakterystyczne są żłobki, biegnące od szczytu skałki w dół. „Sokolec” znajduje się po lewej stronie Prządek (jadąc od Korczyny w kierunku Czarnorzek) na działce leśnej w miejscu o następujących współrzędnych geograficznych; WGS 84 (21.79355529986396 49.74114203169985).
Źródło "Mieczysław" (mapa)
Źródełko „Mieczysław” położone jest na stoku Suchej Góry w Czarnorzekach na wysokości 520 m.n.p.m. Uchwałą Rady Gminy Korczyna z 2006 objęte zostało ochroną jako pomnik przyrody. Woda wypływa z wyrobiska piaskowca, eksploatowanego intensywnie przed wojną na terenie miejscowości. Źródło głębokie jest na ponad 10 metrów! Powierzchnia utworzonego przez wodę niszy wynosi ok. 25 m2.
Stanowisko dokumentacyjne
To nowa kategoria ochrony przyrody nieożywionej zajmująca małą powierzchnię porównywalną z pomnikiem przyrody. Stanowisko dokumentacyjne obejmują utwory geologiczne ważne dla nauki i dydaktyki, obiekty przyrody nieożywionej, które dokumentują ważne etapy rozwoju budowy geologicznej regionu i procesy formowania jego rzeźby. Elementy stanowiące ich merytoryczną treść mogą być odsłonięte i dostępne do obserwacji, pokryte zwietrzeliną, glebą albo utworami pokrywowymi o małej miąższości.
Na walory przyrodnicze Pogórza Karpackiego składa się interesująca rzeźba terenu, cenne zbiorowiska roślinne, bogata fauna, malownicze skałki piaskowcowe, liczne zabytki kultury materialnej oraz najmniej znane i niedoceniane podziemne obiekty - jaskinie i sztolnie.
Jaskinie powstały w wyniku powierzchniowych ruchów mas skalnych lub procesów erozyjno – wietrzeniowych. Sztolnie to wyrobiska podziemne powstałe w wyniku eksploatacji płytko występujących surowców np. kamienia. Na obszarze Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego zajmującego centralną część Pogórza zainwentaryzowano ogółem 14 jaskiń oraz 13 sztolni.
Wśród obiektów jaskiniowych przeważają na terenie parku jaskinie erozyjno - wietrzeniowe w formie wysokich i wąskich korytarzy. Najciekawszymi i największymi obiektami są tzw. „Mohutna Szczelina” o długości 21 m oraz „Jaskinia Garaż” mająca 14 m długości, obie w Czarnorzekach. Spośród 13 sztolni, 11 z nich zlokalizowanych jest w masywie Królewskiej Góry od strony Węglówki oraz 2 na zboczach Suchej Góry nad Czarnorzekami. Są działalnością niegdyś górniczej działalności mieszkańców Węglówki i Czarnorzek tzw. Zamieszańców. Wydobywali oni gruboziarnisty piaskowiec ciężkowicki, doskonały materiał do obróbki na nagrobki, krzyże i kapliczki przydrożne, elementy budowlane itp.
Z uwagi na niekorzystną budowę geologiczną, większość sztolni jest obecnie pozawalana, a podziemia te przypominają czasami korytarze jaskiniowe i są często mylnie brane za naturalne jaskinie.
Uwzględniając natomiast lokalizację podziemnych obiektów pod względem administracyjnym, to 23 obiekty leżą na terenie gminy Korczyna w Węglówce i Czarnorzekach, a pozostałe 4 obiekty w gminie Wojaszówka - w Łączkach Jagiellońskich. Z racji osobliwej wartości zespół sztolni w Węglówce oraz zespół sztolni w Czarnorzekach zostały objęte ochroną prawną jako stanowiska dokumentacyjne. Sztolnie w Węglówce objął ochroną w 1998 r. były wojewoda krośnieński, natomiast sztolnie w Czarnorzekach Uchwałą Rady Gminy w Korczynie w 2001 r. stały się obiektami chronionymi. Podziemne obiekty, a szczególnie sztolnie cechuje specyficzny mikroklimat, w miarę stała temperatura, wysoka wilgotność, brak światła, co sprzyja bytowaniu wielu gatunkom fauny. Najciekawszą grupę spośród niej stanowią nietoperze .
Dla załagodzenia skutków środowiskowych, wynikających z penetracji turystów zostały wytyczone ścieżki przyrodnicze, które pozwalają na właściwe ukierunkowanie ruchu turystycznego oraz umożliwiają efektywne korzystanie z najpopularniejszej formy rekreacji - jaką jest turystyka piesza. Ten rodzaj turystyki sprzyja utrwalaniu pozytywnego stosunku człowieka do środowiska i kształtowania właściwego typu zachowań w stosunku do niego.
